آب اکسیژنه (هیدروژن پراکسید) یک ترکیب شیمیایی با فرمول H2O2 است. در شکل خالص، مایعی کمرنگ با بویی کمی به تندی و طعم تلخ میباشد که به راحتی با آب ترکیب میشود . آب اکسیژنه ساده ترین پراکسید (ترکیبی با پیوند منفرد اکسیژن – اکسیژن ) است. این ماده به عنوان اکسید کننده، ماده سفید کننده و ضدعفونی کننده استفاده میشود.
این ماده ناپایدار است و در حضور نور به آرامی تجزیه میشود. به دلیل بیثباتی، هیدروژن پراکسید معمولاً با یک تثبیت کننده در یک محلول اسیدی ضعیف در بطری رنگ تیره ذخیره میشود. پراکسید هیدروژن در سیستم های بیولوژیکی از جمله بدن انسان نیز یافت میشود. آنزیمهایی که از هیدروژن پراکسید استفاده یا تجزیه میکنند، به عنوان پراکسیداز طبقهبندی میشوند.
به مرور آب اکسیژنه تجزیه و تبدیل به آب و اکسیژن میگردد. این عمل تجزیه در محیط بازی سریعتر و در محیط اسیدی کندتر از محیط خنثی صورت میگیرد. همچنین در نور یا گرما تجزیه میشود بنابراین باید در ظرف کدر و دور از گرما نگهداری شود. اگر مدت مدیدی آب اکسیژنه را انبار کنند، ممکن است کاملاً تجزیه و تبدیل به آب گردد. بر اثر گرد بعضی اجسام عمل تخریب آب اکسیژنه تسریع میگردد مانند گرد دیاکسید منگنز و گرد فلزات.
اگر بر روی محلول آب قدری از اجسام پایدارکننده مانند اسید فسفریک، اوره، اسید بنزوئیک و نظیر آنها بیفزایند، عمل تخریب بسیار کند میگردد. آب اکسیژنه اثر میکروب کشی، بوبری و سفیدکنندگی دارد چنانکه اگر یک تکه کالباس قرمز را درون ظرف محتوی آب اکسیژنه قرار دهیم پس از چند روز محتویات ظرف کاملاً بیبو است و بوی گندیده نمیدهد. آب اکسیژنه رنگها را نیز تخریب میکند به همین دلیل تکه کالباس درون ظرف بعد از مدتی بیرنگ میشود.
لکه شراب قرمز، خون، قهوه و غیره را هم میتوان به وسیلهٔ آب اکسیژنه پاک نمود. محلول غلیظ H2O۲ به عنوان یک اکسیدان برای سوخت موشکها نیز مورد استفاده قرار میگیرد. برخی از خمیر دندانها و سایر اجسامی که برای پاک کردن دندانها بکار میرود در موقع استعمال تولید آب اکسیژنه میکنند و اکسیژن این آب اکسیژنه دندان را سفید مینماید.
آب اکسیژنه در بیرنگ کردن شاخ، پشم گوسفند، پنبه، کتان، کنف، کاه، چوب، کاغذ، روغن، چربی، واکس، صابون، ابریشم، عاج، پر و غیره بکار میرود. رنگ بعضی لکههای صورت را هم آب اکسیژنه تخریب میکند.
اگر موی سیاه را پس از شستن با کربنات سدیم (تا چربی آن برطرف شود) در محلول آب اکسیژنه بگذارند به رنگ روشن در میآید. اگر موی سیاه سر را با مخلوطی از ۱۰۰ گرم آب اکسیژنه ۳۰٪ و چهار قطره محلول ۲۵٪ آمونیاک تر نمایند و پس از ۱۰ تا ۲۰ دقیقه با آب خالص و سپس با محلول اسید استیکدار بشویند، بور مایل به قرمز میشود. وجود آمونیاک از این جهت لازم است که آب اکسیژنه در حضور قلیاییها سریعتر اکسیژن میدهد و در نتیجه موها تندتر بور میشوند. مصرف مکرر آب اکسیژنه برای مو مضر است زیرا که مو را شکننده مینماید. در جنگ جهانی دوم آب اکسیژنه ۸۵٪برای اکسیداسیون سریع الکل در زیر دریاییها و موشکها مصرف میکردند.
هیدروژن پراکسید در سلولهای جانوری و گیاهی نیز تولید میشود، در اندامکی به نام پراکسی زوم، چون پراکسید هیدروژن تولید شده مادهای سمی است توسط آنزیم کاتالاز به سرعت بسیار بالا به آب H2O و اکسیژن O2 تجزیه میشود تاهم سمیبودن آن از بین برود و هم به لیپیدهای تولید شده توسط اندامک شبکه آندوپلاسمی آسیبی نرساند.
آب اکسیژنه در گذشته به دلیل خاصیت ضدعفونیکننده آن در پانسمان زخمهای عفونی استفاده میشد ولی امروزه به دلیل آسیبی که به بافتهای مجاور وارد میکند دیگر در پانسمان استفاده نمیشود و فقط گاه برای ضدعفونی لوازم یا سطوح استفاده میشود.
از آنجایی که آب اکسیژنه بوبر است گاه در درمان زخمهای بدبو مورد استعمال قرار میگیرد. در قرصهای اریتزون ۳۶٪ آب اکسیژنه به ۶۴٪ اوره متصل است و چون این قرصها را در دهان بگذارند، اکسیژن میدهد.
پس هم میکروبهای دهان را میکشد و هم دندانها را سفید مینماید. آب اکسیژن رقیق را برای قرقره کردن هم بکار میبرند. ,و در ساختن داروهای سرما خوردگی تأثیر دارد.
آب اکسیژنه برای حذف مواد آلی و معدنی که موجب فاسد شدن آب استخر میشوند بکار میرود. تزریق این عنصر قبل از دستگاه UV باعث ایجاد رادیکالهای OH میشود که بیش از چند ثانیه در دسترس نمیباشند و در این مدت با خاصیت شدید اکسیدکنندگی خود، مواد باقیمانده آلی و معدنی را تجزیه میکند. بدین ترتیب نیاز به تعویض آب استخرها کاهش مییابد.
در صورتی که از آب اکسیژنه در آب استخرها استفاده شود دارای مزایا به شرح زیر است:
۱.آب اکسیژنه موجود در آب با دوز صحیح،برای شناگر غیر قابل تشخیص است.
۲.با آب به خوبی مخلوط می شود، غیر فرار است و تا زمان اکسید کردن مواد آلی در آب باقی می ماند.
۳. خالص است و ایجاد املاح نمی کند.
۴.خورنده نیست و در نتیجه به تجهیزات و تاسیسات آسیب نمی رساند.
۵. ایجاد کف نمی کند ،بی بو و بی طعم است.
۶.غیر سمی است.
۷. ایجاد رسوب نکرده و در نتیجه آب کاملاً شفاف میماند.